Het jaar zonder zomer
De jonge Noorse antropologe en schrijfster Erika Fatland schreef eerder al Engelbewaarder van Beslan, een aangrijpend boek met ooggetuigenverslagen over de gijzeling van ruim 1100 schoolkinderen en volwassenen in de Russische stad Beslan. Eind november kwam haar nieuwe boek uit, Het jaar zonder zomer, over de bomaanslag in Oslo en het bloedbad op Utøya. De vraag die zij probeerde te beantwoorden was: hoe kon dit gebeuren?
Voor Nederlanders is dit het eerste boek dat hierover geschreven is. Omdat Fatlands eerdere boek over Beslan lovende recensies kreeg en zelfs genomineerd werd voor de Bragepris, werd er in Noorwegen veel verwacht van Het jaar zonder zomer. In Noorwegen zijn sinds 22 juli 2011 vele krantenartikelen en meerdere boeken over dit onderwerp geschreven, een reden waarom het boek van Fatland daar wisselend ontvangen werd en door sommige critici gezien werd als het zoveelste boek over Breivik en zijn aanslagen.
Fatland praat ook in Het jaar zonder zomer, net als in Engelbewaarder van Beslan, met slachtoffers, ooggetuigen en nabestaanden. Daarnaast probeert ze de aanslagen in een bredere context te plaatsen en kijkt ze ook naar de rechtszaak, het gedachtengoed van Breivik en andere eenzame terroristen, en de mensen die met Breivik in verband gebracht worden. Dit was de voornaamste reden voor mij om dit boek te gaan lezen. In de praktijk maakt deze brede opzet dat het boek een mengelmoes van verhalen in verschillende schrijfstijlen wordt. Fatland wisselt aangrijpende persoonlijke verhalen van slachtoffers, die tot in detail de gruwelijke uren op Utøya beschrijven, af met al even emotionele verhalen van nabestaanden, verwarde ooggetuigenverslagen, zakelijke verslagen van de gang van zaken in de rechtszaal en achtergrondreportages waarin Fatland op reis gaat. Gezien het zware onderwerp en de vreselijke verhalen van slachtoffers, is dit geen negatief punt van het boek. De contrasterende schrijfstijlen werken goed om de gebeurtenissen en de achtergrondinformatie in een breder perspectief te plaatsen. Fatland reist onder andere naar Malta, waar ze met een vermeende sympathisant van Breivik praat, en naar Oklahoma, waar ze de FBI én onderzoekers ontmoet die betrokken waren bij de bomaanslag in Oklahoma City. Fatland slaagt er erg goed in om de eigen stem van de mensen die zij ontmoet weer te geven, ze laat de ontmoetingen voor zichzelf spreken en analyseert en verbindt alle informatie die ze krijgt.
Dit is (zoals te verwachten was) geen makkelijk boek om te lezen. Het is wel een erg goed geschreven en tevens interessant boek met veel achtergrondinformatie om het drama beter te kunnen plaatsen en wat dat betreft zeker een aanrader.
Naschrift: Het jaar zonder zomer van Erika Fatland, vertaald door Maud Jenje en Sofie Maertens, De Geus, Breda, 2012.
Sociaal antropologe Erika Fatland (1983) spreekt zeven talen, studeerde en werkte in verschillende landen en wordt door haar veldwerk gezien als de expert van de Kaukasus in Rusland.
Medieval Boardgames 